"Mały książę" - kłopotliwe nowe tłumaczenie i edycja

Szwagierka zaskoczyła mnie niedawno informacją, że - chcąc kupić "Małego Księcia" - natknęła się na "nowy przekład", który zmienił zapamiętane, kultowe już cytaty. I tak, przez wszystkich kojarzone chyba: "Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu" w nowym przekładzie brzmi: "To co najważniejsze skrywa się przed wzrokiem". Teoretycznie sens pozostał ten sam, niemniej przyzwyczajenie, sentyment, wreszcie funkcjonowanie w czytelniczej świadomości... Trudno mi przyjąć nowe tłumaczenie, tak mocno stare zakodowało się w mojej pamięci.

O swoim niezadowoleniu rozmawiałyśmy ze szwagierką z teściami, moim mężem. Wszyscy wyraziliśmy rozczarowanie wprowadzaniem zmian w coś, co zaczęło już niejako żyć własnym życiem. "Nie powinno się zmieniać czegoś, co jest doskonałe" - mniej więcej w takich duchu wypowiadał się teść.

Życie po raz kolejny postanowiło jednak roześmiać mi się w twarz i, pod choinkę, od teściów właśnie, dostałam wydanie "Małego księcia" z... nowym tłumaczeniem. Najpierw ucieszyłam się: chciałam mieć książkę w domu, żeby czytać synkowi i przy okazji samej ją sobie przypomnieć. Potem zobaczyłam dopisek o tłumaczeniu i jęknęłam w duchu. "A mówiłam, że wolę nie kupować, niż mieć wydanie poprawione..." Trudno. Podobno darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby. Ja nie wytrzymałam: kiedy zaczęłam czytać synkowi książkę i odkrywałam coraz to nowe "cuda" (nie tylko dzieła tłumaczenia, ale i edytora), zamknęłam pozycję z trzaskiem.

Prócz nowości przekładu, który wprowadził np. słowo "indagować" w miejsce "pytać" (a podobno miał być bardziej zrozumiały dla dzieci), co rusz pojawiały się w książce "samotne literki" na końcach wersów:

Z miejsca zrobiło mi się ich szkoda, powinny przecież towarzyszyć następującemu po nich słowu... Kombinacja klawiszy Backspace, potem Shift+Ctrl+Spacja jest nieznana korektorowi/edytorowi.

Następnie rzuciła mi się w oczy, nagminna np. na blogach, maniera zapisywania określeń rodzaju "Ci", "Tobie" z dużej litery. Ok, tak się pisze, ale w... listach. Duża litera traktowana jest w takich przypadkach jako forma grzecznościowa. Jak pojawienie się jej uargumentować można w powieściowych dialogach? Czy mam rozumieć, że bezpośrednim odbiorcą tekstu jest... Mały Książę? (Słowa narratora: "Dałem Ci całkiem maluśkiego baranka.") Chyba nie tędy droga, zwłaszcza, że na kolejnej stronie pojawia się pytanie o pochodzenie naszego małego bohatera już bez formy grzecznościowej: "Gdzie jest to »u ciebie«?" Oj, ktoś się chyba pogubił...

 

Powyższe zdjęcie ilustruje również rzecz dodatkową, która mnie ubodła: ilustracje. Oczywiście, do akwareli autora nic nie mam, wręcz przeciwnie: uwielbiam je i uważam, że fantastyczną sprawą jest łączenie treści z obrazem, ich wspólne pochodzenie, np. w postaci ręki jednego człowieka ;). W omawianej pozycji zirytowało mnie umieszczenie ilustracji, momentami, zdawałoby się, zupełnie przypadkowe. 

Ze zdjęcia powyżej: ilustracje baranków powklejano "gdzie bądź". Czytamy w tekście o różnych wersjach zwierzątka, rysowanych przez narratora w podarunku dla Małego Księcia. Miło byłoby (tak sobie wymyśliłam i tego się będę trzymać), gdyby konkretny obrazek widniał obok pojawiającego się w tekście do niego odwołania. Gdy czytałam ten fragment synkowi, łapałam się na tym, że - zatrzymana w połowie zdania - kombinowałam, który baranek jest właściwym. Parodia!

W innym miejscu np. Antoine de Saint-Exupéry robi w tekście miejsce na ilustrację Małego Księcia, zaznacza to bezczelnie w zdaniu: "Oto najlepszy z jego portretów, jaki udało mi się później narysować:", gdzie kończący zdanie dwukropek wyraźnie wskazuje miejsce na ilustrację. A w omawianej książce?

I kicha. Dopiero kiedy przewróci się stronę, portret Małego Księga ujawnia się w całej okazałości, zajmując stronę. Cóż, miło, że chciano ilustrację powiększyć i, w ten sposób zapewne, wyróżnić. Niemniej należało to według mnie zrobić w miejscu dla niej przeznaczonym, przewidzianym przecież przez samego autora!

Jak wspomniałam, zamknęłam książkę z trzaskiem. Tego było dla mnie za wiele. Zaczęłam szukać przekładu, z którym zetknęłam się sama w trakcie lektury. Zaczęłam zwracać większą uwagę na szczegóły. Synkowi przeczytam "Małego Księcia" takiego, jakim ma być, jakim zaplanował go Antoine de Saint-Exupéry, jakim zapamiętałam go ja. 

Nie lubię być niezadowolona z książek, narzekać na ludzi personalnie, ale odniosłam wrażenie, że nie uszanowano mnie jako czytelnika, jako osoby w jakiś sposób obytej z literaturą, znającej zasady (nie zostawiania "pustych liter" na końcu wersu np.) Być może są ludzie, dla których forma nie ma znaczenia, bo już samą czynność czytania traktują jako "wysoką", więc nie zagłębiają się w szczegóły, pilnowanie logiki, czy zwyczajnego porządku. Autorzy wydania z 2005 roku (wydawnictwo Algo) mieli pecha: jestem pedantem i nie dam się tak łatwo.

Odnośnie przekładów jeszcze: wspomniany nowy jest autorstwa Ewy Łozińskiej-Małkiewicz. Ten, który ja pamiętam, i który zapisał się chyba najmocniej w świadomości czytelniczej, należy do Jana Szwykowskiego. Więcej na ten temat poczytać możecie między innymi TUTAJ.